بررسی تحمل به تنش خشکی لاین ها، توده های گلرنگ اهلی (carthamus tinctorius l.) و گلرنگ وحشی ( c. oxacantha)

به منظور بررسی تحمل به خشکی لاین ها، توده های گلرنگ اهلی (carthamus tinctoriusl) و گلرنگ وحشی (c.oxacanthe) آزمایشی در سال 1387 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد. در این آزمایش تعداد 20 ژنوتیپ، شامل 5 توده اهلی، 7 توده وحشی و 8 لاین در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی با سه تکرار و در سه سطح رطوبتی شامل بدون تنش (80 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس a) تنش متوسط (130 میلی مترتبخیر از تشتک تبخیر کلاس a) و تنش شدید (180 میلی-مترتبخیر از تشتک تبخیر کلاس a) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بررسی تنوع ژنتیکی، نشان دهنده تنوع قابل ملاحظه در بین جمعیت-های گلرنگ وحشی از نظر صفات مهم زراعی – مورفولوژیک بود. تعداد طبق (غوزه) در بوته ژنوتیپ های وحشی نسبت به گونه های اهلی به طور معنی داری بیشتر بود و امکان استفاده از پتانسیل ژنتیکی این گونه از نظر این صفت در بهبود ژنتیکی گلرنگ اهلی از طریق هیبریداسیون بین گونه ای وجود دارد.نتایج تجزیه واریانس نشان داد که ژنوتیپ های مورد مطالعه از لحاظ کلیه صفات دارای تفاوت معنی داری بودند و تنش رطوبتی تاثیر معنی داری بر تمام صفات داشت. تفاوت فاحشی بین دو گونه اهلی و وحشی از نظر تحمل به تنش خشکی وجود داشت بطوری که با افزایش شدت تنش از سطحی به سطح دیگر، عملکرد نمونه های اهلی به طور معنی داری کاهش یافت در حالی که عملکرد نمونه های وحشی در شرایط عدم تنش و تنش متوسط تفاوت معنی داری نشان نداد. همچنین بین دو سطح تنش متوسط و شدید نیز تفاوت معنی داری برای عملکرد این ژنوتیپ ها دیده نشد. ضرایب همبستگی برای ژنوتیپ های اهلی گلرنگ نشان داد که صفات تعداد دانه در طبق، روز تا گلدهی، وزن دانه در طبق و ارتفاع بوته بالاترین همبستگی مثبت را با عملکرد داشتند. صفات تعداد طبق در بوته، ارتفاع و وزن دانه در طبق برای ژنوتیپ های وحشی بیشترین تاثیر مثبت بر عملکرد را داشتند. نتایج تجزیه به عامل ها با استفاده از دوران عامل ها چهار عامل را در ژنوتیپ های اهلی بدون تنش رطوبتی و سه عامل را برای ژنوتیپ های اهلی در تنش شدید رطوبتی مشخص ساخت که در مجموع به ترتیب 90 و 75 درصد از کل تغییرات را توجیه نمودند. همچنین مقایسه تجزیه عامل ها برای ژنوتیپ های وحشی نشان داد که سه عامل 89 درصد از کل تغییرات را در دو سطح تنش رطوبتی ذکر شده توجیه کردند. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای جداگانه برای سه سطح تنش رطوبتی انجام گرفت که در هر سه سطح، 20 ژنوتیپ موجود در سه گروه مجزا قرار گرفتند و ژنوتیپ های اهلی و وحشی کاملا تفکیک شدند. بررسی شاخص های مختلف و میزان همبستگی رتبه آنها با ژنوتیپ ها نشان داد که شاخص stiمناسب ترین شاخص برای شناسایی و معرفی ژنوتیپ های متحمل باشد. بر اساس این شاخص به ترتیب ژنوتیپ اهلی کوسه و کاشان در سطح تنش متوسط و شدید و برای ژنوتیپ های وحشی، آذری در تنش متوسط و لورک در تنش شدید متحمل-ترین ژنوتیپ ها بودند. ترسیم بای پلات بر اساس مولفه های اصلی نشان داد که دو مولفه اول برای هر دو سطح تنش رطوبتی متوسط و شدید به ترتیب مولفه پتانسیل و حساسیت به تنش نام گرفتند. در هر دو سطح تنش رطوبتی توده کاشان، لاینm113و m115به عنوان ارقام دارای پتانسیل عملکرد بالا و عدم حساسیت به تنش شناسایی شدند. ژنوتیپ های وحشی کرمانشاه و لورک به ترتیب بهترین ژنوتیپ ها برای مقاومت به تنش رطوبتی شرایط تنش متوسط و شدید بودند.